Γράφει ο Δρ Λυράκος Γεώργιος
Ψυχολόγος Υγείας Msc PhD, CPsychol
Τα τελευταία χρόνια ο όρος επαγγελματική εξουθένωση ή αλλιώς burnout όπως συνηθίζεται να τον αποκαλούμε ακούγεται όλο και περισσότερο.
Απασχολεί ιδιαίτερα τους ψυχολόγους, κοινωνιολόγους και τους ειδικούς του μάνατζμεντ, που έχουν αναγνωρίσει τις σημαντικές της επιπτώσεις στο άτομο, στον οργανισμό στην οικονομία και την παραγωγή.
Αν θελήσουμε να δώσουμε έναν ορισμό θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αυτόν που έδωσε η Maslach που είπε πως “burn out ...σημαίνει αναλώνομαι προοδευτικά εκ των ένδον μέχρι του σημείου της απανθράκωσης".(1984)
Η επαγγελματική εξουθένωση παρατηρήθηκε αρχικά σε επαγγελματίες υγείας (γιατρούς και νοσηλευτές) και στη συνέχεια σε πολλούς κλάδους που έρχονται σε επαφή με ανθρώπους και παροχή υπηρεσιών όπως αστυνομικούς, δασκάλους, μεχρι και φοιτητές.
Το σύνδρομο εχει τρεις κύριες διαστάσεις, που αντιπροσωπεύουν και διαφορετικές κατηγορίες
συμπτωμάτων.
«Συναισθηματική εξάντληση»: περιλαμβάνει αισθήματα ψυχικής και σωματικής κόπωσης, καθώς και απώλεια ενέργειας και διάθεσης.
«Αποπροσωποποίηση»: η απομάκρυνση και αποξένωση του εργαζόμενου από τους ασθενείς
/πελάτες του και η εγκαθίδρυση απρόσωπων, επιθετικών και κυνικών σχέσεων με αυτούς.
«Έλλειψη προσωπικής επίτευξης»: αναφέρεται στην αίσθηση που αποκτά ο εργαζόμενος ότι είναι ανίκανος να προσφέρει στον χώρο εργασίας του και στην συνεπαγόμενη μείωση της απόδοσής του
(Leiter & Maslach, 2005).
«Αποπροσωποποίηση»: η απομάκρυνση και αποξένωση του εργαζόμενου από τους ασθενείς
/πελάτες του και η εγκαθίδρυση απρόσωπων, επιθετικών και κυνικών σχέσεων με αυτούς.
«Έλλειψη προσωπικής επίτευξης»: αναφέρεται στην αίσθηση που αποκτά ο εργαζόμενος ότι είναι ανίκανος να προσφέρει στον χώρο εργασίας του και στην συνεπαγόμενη μείωση της απόδοσής του
(Leiter & Maslach, 2005).
Τι νιώθει το άτομο με burnout;
Τα άτομα που βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση αισθάνονται συναισθηματικά «στεγνωμένοι» και
απογοητευμένοι από τα περιστατικά της ημέρας. Αισθάνονται κόπωση και δεν μπορούν να βοηθήσουν και να επικοινωνήσουν στοιχειωδώς με τους ασθενείς τους. Καθώς κάθε πρωί αντιμετωπίζουν το επάγγελμά τους ως αναπόφευκτο κακό από το οποίο δεν μπορούν να
δραπετεύσουν. Πολλές φορές είναι αδύνατο να αναπτύξουν στενότερες ανθρώπινες σχέσεις με ανθρώπους που χρειάζονται την επιστημονική αλλά και τη συναισθηματική τους υποστήριξη.
Επίσης προσπαθούν να κρατήσουν απόσταση ασφαλείας από άλλα άτομα που θεωρούνται ως πηγή της εξάντλησής τους. (Burke & Greenglass, 2001).
Η συχνή και μακροχρόνια έκθεση του εργαζόμενου σε αντίξοες εργασιακές συνθήκες οδηγεί σε: υπερκόπωση και εξάντλησή. Οι συνέπειες της εξάντλησης αφορούν τη φυσική κατάσταση του ατόμου και τη συμπεριφορά του τόσο στο χώρο εργασίας όσο και στην προσωπική του ζωή (Cushway, 1992).
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης ομαδοποιούνται σε:
- Σωματικά
- Ψυχολογικά και
- Συμπεριφορικά
Τα σωματικά συμπτώματα έχουν όλα τα χαρακτηριστικά που αφορούν στις τυπικές εκδηλώσεις στρες και άγχους όπως: πονοκέφαλοι, γαστρεντερικά προβλήματα, δυσκολίες ύπνου, υπερένταση, σεξουαλική δυσλειτουργία, διαταραχές διατροφής και μυοσκελετικοί πόνοι (Tyler & Cushway, 1998).
Τα ψυχολογικά και συμπεριφορικά συμπτώματα έχουν ως κυρίαρχα συμπτώματα το έντονο στρες, την ανία, την αίσθηση χαμηλού «ηθικού», την χαμηλή εργασιακή ικανοποίηση, την παραίτηση και τις συγκρούσεις με αποτέλεσμα να πλήττεται η προσωπική και κοινωνική ζωή του εργαζόμενου ο οποίος μπαίνει στη διαδικασία να μεταφέρει τα προβλήματα που παρουσιάζονται στο εργασιακό περιβάλλον στην οικογένεια και στον κοινωνικό του περίγυρο. (Μήπως σας θυμίζει κάτι αυτό;)
Το αποτέλεσμα είναι να αυξάνονται οι εντάσεις στις σχέσεις με τα άλλα άτομα και να μειώνεται το ενδιαφέρον για κοινωνικές συναναστροφές (Griffith και συν., 1999).
Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε πως η επαγγελματική εξουθένωση δεν εμφανίζεται
μέσα σε ένα βράδυ. Τα προβλήματα επιδεινώνονται σταδιακά. Από τη στιγμή που οποιοσδήποτε- σε οποιοδήποτε επάγγελμα και επίπεδο εργασίας- μπορεί να υποφέρει από επαγγελματική εξουθένωση, είναι απαραίτητο ο επαγγελματίας υγείας να μπορεί να αναγνωρίζει τα συμπτώματα της
επαγγελματικής εξουθένωσης πριν ξεφύγουν από τον έλεγχό του.
Αντιμετώπιση
Καθώς η επαγγελματική εξουθένωση έχει να κάνει με ένα συνδιασμό μηχανισμών στρες και συμπτωμάτων που προκαλούνται αρχικά από το χώρο εργασίας και στη συνέχεια από την καθημερινότητα μας είναι σημαντικό η παρέμβαση να γίνει σε δύο επίπεδα. Τόσο στο ατομικό όσο και στο επίπεδο οργάνωσης που αφορά στην υπηρεσία του εργαζόμενου.
Η ψυχολογική θεραπεία θα βοηθήσει τον εργαζόμενο σε ατομικό επίπεδο με την εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης και διαχείρισης του χρόνου, με την άλλαγή των πεποιθήσεων του ατόμου που θα τον ωθήσουν στο να μπεί σε κάποιο πρόγραμμα σωματικής άσκησης, και θα του μάθει τεχνικές εδραίωσης κοινωνικών επαφών και στήριξης. Σε οργανωσιακό επίπεδο ο εργαζόμενος θα πρέπει να μάθει να κάνει σωστή διαχείριση του χρόνου του, των συγκρούσεων στις οποίες εμπλέκεται και της συμμετοχής του στη λήψη αποφάσεων που τον αφορούν.
Συμβουλή:
Να αντιλαμβανόμαστε τα όρια μας,
Να ζητάμε βοήθεια όταν δεν τα
βγάζουμε πέρα με το στρες της δουλειάς,
Να αναζητάμε τρόπους
αντιμετώπισης τόσο των συμπτωμάτων
όσο και των ενοχών μας όταν δεν
μπορούμε να προσφέρουμε
