Γράφει ο Ψυχολόγος Υγείας Δρ. Λυράκος Γεώργιος BN.BP. MPH. MSc. PhD. CPsychol
Τι είναι στρες
Όταν οι απαιτήσεις της ζωής είναι μεγαλύτερες από την ικανότητά μας να αντιμετωπίσουμε τις απαιτήσεις αυτές, αυτή η κατάσταση καλείται συνήθως στρες. Αν και η εμπειρία του στρες ποικίλλει από το ένα άτομο στο άλλο, το στρες επηρεάζει συχνά την προσοχή, τις σκέψεις, τη δραστηριότητα του εγκεφάλου, και το συναίσθημα, λειτουργίες του σώματος που ρυθμίζονται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα (όπως τον καρδιακό ρυθμό, την αναπνοή, τον ιδρώτα στις παλάμες, την αρτηριακή πίεση και την πέψη), αλλά και το μυϊκό σύστημα (αφού συνήθως οδηγεί σε μυϊκή ένταση, και είτε αυξημένη ή μειωμένη κίνηση), και τις ορμόνες (κορτιζόλη, νορεπινεφρίνη, και αυξητική ορμόνη). Όταν το στρες είναι χρόνιο, και το σώμα παραμένει σε υψηλούς ρυθμούς έντασης, μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα στον οργανισμό μας.(1)
Το στρες αποτελεί διαταραχή της ομοιόστασης του οργανισμού, που διαταράσσει την ισορροπία των λειτουργιών του σώματος, με αποτέλεσμα να συνδέεται με όλο το σύγχρονο νοσολογικό φάσμα, αλλά και την υιοθέτηση ανθυγιεινών συνηθειών.
Η κρισιμότητα και η επιτακτικότατα κατανόησης της ψυχονευροενδοκρινολογίας του στρες, της διάγνωσης, της μέτρησης και τελικά του αποτελεσματικού ελέγχου του από εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας, γίνεται εμφανής από τον όγκο των δημοσιευμένων επιστημονικών εργασιών (περισσότερες από 300.000 εργασίες στο Medline). Εν τέλει, η πλήρης εξειδίκευση στο στρες εξυπηρετεί τη σύγχρονη επιστημονική ανάγκη, για τη διενέργεια μελετών «μεταφραστικού τύπου» (translational research). Ταυτόχρονα, η ίδια η κλινική πράξη και εμπειρία όσων εργάζονται σε δομές φροντίδας υγείας, έχει δείξει ότι ένας μεγάλος αριθμός συμπτωμάτων και παθολογίας σχετίζεται με το στρες.
Ενδεικτικά, υπολογίζεται ότι το 50-75% της σύγχρονης νοσολογίας σχετίζεται με την ψυχονευροενδοκρινολογία του στρες, ενώ σε επίπεδο πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας σχεδόν το 50% των επισκέψεων και το 1/3 των επισκεπτών σε εξωτερικά ιατρεία, αφορούν σε προβλήματα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το στρες.(2)
Έτσι μέσα από τη μέχρι τώρα έρευνα έχει φανεί πως το ψυχολογικό στρες αυξάνει τον κίνδυνο για μια πληθώρα ασθενειών, όπως η παχυσαρκία, η υπέρταση και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, (3-6) και οδηγεί σε μεγαλύτερη χρήση των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης (7,8). Στο χώρο εργασίας, το άγχος οδηγεί επίσης σε συναισθηματική εξάντληση, δυσαρέσκεια εργασίας, χαμηλότερη παραγωγικότητα, (9, 10) και μειωμένη απόδοση (11,12).
Ως αποτέλεσμα, τα τελευταία χρόνια, έχουν γίνει προσπάθειες για να σχεδιαστούν προγράμματα ώστε να βοηθήσουν τους εργαζόμενους στη διαχείριση του εργασιακού άγχους (13,14).
Αντιμετώπιση του στρες
Οι κυριότερες μέθοδοι διαχείρισης του στρες περιλαμβάνουν τη γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία για την αλλαγή των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων και την χρήση θετικών στρατηγικών αντιμετώπισης των στρεσογόνων καταστάσεων, η λήψη κοινωνικής στήριξης, οι ασκήσεις χαλάρωσης, η διαφραγματική αναπνοή και το μασάζ.
Η αδυναμία του σύγχρονου ανθρώπου να χαλαρώσει έχει να κάνει τόσο με τον τρόπο που ο ίδιος ο άνθρωπος διαχειρίζεται την καθημερινότητα του, αλλά και με την ίδια τη φύση του ανθρώπου και το είδος της εργασίας του αλλά και τον τρόπο σκέψης που αποτελεί μια κατάσταση στρες από μόνη της για τον οργανισμό. Έτσι πέρα από τη γνωστική διαχείριση ενός στρεσογόνου παράγοντα, έχει αποδειχθεί πως εναλλακτικές μέθοδοι θεραπείας είναι αποτελεσματικές για τη διατήρηση τόσο της σωματικής όσο και της ψυχικής ευεξίας γενικότερα, μειώνοντας το στρες και βοηθώντας το άτομο να αναπτύξει ικανότητα προσαρμογής στο στρες.
Οι τεχνικές χαλάρωσης μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να μειώσει το στρες που αισθάνεται λόγω των αυξημένων απαιτήσεων της σύγχρονης καθημερινότητας, ενώ ταυτόχρονα οδηγούν σε αλλαγές και βελτιώσεις στην ανθρώπινη φυσιολογία: μειώνοντας την αρτηριακή πίεση, βελτιώνοντας το ρυθμό της αναπνοής και της καρδιάς, οδηγούν σε αύξηση των γνωστικών διεργασιών, μείωση των μυοσκελετικών και στομαχικών πόνων και ελάττωση των τιμών της χοληστερόλης. (15,16)
Τα τελευταία χρόνια εξάλλου πολλά νοσοκομεία σε όλο τον κόσμο έχουν εντάξει τα προγράμματα αντιμετώπισης του στρες στην καθημερινή πρακτική τους όπως το Benson-Henry Institute του Γενικού Νοσοκομείου της Μασσαχουσέτης στις ΗΠΑ, όπου διδάσκονται τόσο σε εσωτερικούς όσο και σε εξωτερικούς ασθενείς μέθοδοι χαλάρωσης και θεραπείες μασάζ ώστε ο ασθενής να μπορέσει να επιλέξει την καταλληλότερη για την περίπτωση του. Αντίστοιχα προγράμματα διαχείρισης του στρες εκτελούνται και στην Mayo Clinic όπου οι συμπληρωματικές θεραπείες όπως οι ασκήσεις χαλάρωσης, οι διαφραγματικές αναπνοές, το μασάζ, η ενσυναίσθηση και η αρωματοθεραπεία αποτελούν σημαντικό κομμάτι της καθημερινής πρακτικής. (17)
Τέλος το μασάζ βοηθά στο να χαλαρώσει όλο το σώμα διασπώντας το συσσωρευμένο στους μυς γαλακτικό οξύ και μεταφέροντας το στον κύκλο του Κρεμπς οδηγώντας σε αύξηση των ενδορφινών που είναι οι ορμόνες της χαράς και της θετικής διάθεσης, προσφ'εροντας έτσι στο άτομο χαλάρωση αλλά και μείωση των μυοσκελετικών προβλημάτων που προκαλεί η μυική τάση λόγω του στρες. (18)
3. Limm H, Angerer P, Heinmueller M, et al. Self-perceived stress reactivity is an indicator of psychosocial impairment at the workplace. BMC Public Health 2010; 10:252.
4. Figueredo VM. The time has come for physicians to take notice: the impact of psychosocial stressors on the heart. Am J Med 2009; 122:704–712.
5. Das S, O’Keefe JH. Behavioral cardiology: recognizing and addressing the profound impact of psychosocial stress on cardiovascular health. Curr Atheroscler Rep 2006; 8:111–118.
6. Lillberg K, Verkasalo PK, Kaprio J, et al. Stressful life events and risk of breast cancer in 10,808 women: a cohort study. Am J Epidemiol 2003; 157:415–423.
C7. Azagba S, Sharaf MF. Psychosocial working conditions and the utilization of health care services. BMC Public Health 2011; 11:642.
8. Yusuf S, Hawken S, Ounpuu S, et al. Effect of potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries (the INTERHEART study): case-control study. Lancet 2004; 364:937–952.
9. Borritz M, Rugulies R, Bjorner JB, et al. Burnout among employees in human service work: design and baseline findings of the PUMA study. Scand J Public Health 2006; 34:49–58.
10. Stansfeld S, Candy B. Psychosocial work environment and mental health: a meta-analytic review. Scand J Work Environ Health 2006; 32:443–462.
11. Kivimaki M, Vahtera J, Elovainio M, et al. Death or illness of a family member, violence, interpersonal conflict, and financial difficulties as predictors of sickness absence: longitudinal cohort study on psychological and behavioral links. Psychosom Med 2002; 64:817–825.
12. Hilton MF, Scuffham PA, Vecchio N, Whiteford HA. Using the interaction of mental health symptoms and treatment status to estimate lost employee productivity. Aust N Z J Psychiatry 2010; 44:151–161.
13. Awa WL, Plaumann M, Walter U. Burnout prevention: a review of intervention programs. Patient Educ Couns 2010; 78:184–190.
14. Ruotsalainen J, Serra C, Marine A, Verbeek J. Systematic review of interventions for reducing occupational stress in health care workers. Scand J Work Environ Health 2008; 34:169–178.
15. English, E. H., & Baker, T. B. (1983). Relaxation trainig and cardiovascular response
to experimental stressors. Health Psychology, 2, 239-259.
16. Wetherall, M. (2002). “Not to be sneezed at”. The Psychologist, 15 (6), 305.
17. Mayo Clinic. (2013) Stress management. Retrieved (06/11/13)
http://www.mayoclinic.com/health/stress-management/MY00435/TAB=resources
18. http://www.webmd.com/balance/stress-management/features/massage-therapy-stress-relief-much-more
