Πώς να αντιμετωπίσετε τους χειριστικούς ανθρώπους στη ζωή σας

Αρθρογραφεί ο Δρ Λυράκος Γεώργιος 

Ψυχολόγος Υγείας CBT Ψυχουεραπευτής

Η χειριστικότητα είναι μια συμπεριφορά που όλοι μας είναι πιθανό να έχουμε υποστεί μέσα σε σχέσεις με συντρόφους, φίλους, γονείς, παιδιά, εργοδότες, συναδέλφους ή γείτονες. 

Αυτό βέβαια δεν αποκλείει την περίπτωση να υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες να είμαστε εμείς οι ίδιοι αυτοί που χειριζόμαστε τους άλλους.

Αν ωστόσο αισθάνεστε ότι εσείς είστε εκείνοι που πέφτετε συχνότερα θύματα της χειριστικότητας των άλλων, ιδιαίτερα στις σχέσεις σας με σημαντικά πρόσωπα της ζωής σας και θέλετε να αλλάξετε τη φύση αυτών των σχέσεων θα πρέπει πρώτα να μπορέσετε να αναγνωρίσετε τα χαρακτηριστικά της χειριστικότητας και να καταλάβετε πως και εσείς και όχι μόνο ο άλλος,  συμβάλλετε σε αυτό το μοτίβο σχέσης.

Σε τι διαφέρει η ‘χειριστικότητα’ από την ‘επιρροή;

Θα αρχίσουμε λοιπόν βάζοντας καταρχάς σε σειρά τους όρους που σχετίζονται ή μοιάζουν με τη χειριστικότητα για να μην έχουμε λάθος εντύπωση για τι ακριβώς μιλάμε. Σαν έννοα αλλά και χαρακτηριστικά, η χειριστικότητα διαφέρει από την επιρροή. Η επιρροή είναι ένας τρόπος που μας βοηθά να συνδιαλλαγούμε με τους άλλους αποτελεσματικά, που αναγνωρίζει τα δικαιώματα και τα όρια τους, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματός τους να μην επηρεαστούν από εμάς. Η χειριστικότητα από την άλλη είναι μια προσπάθεια να πιέσουμε τον άλλο να ενδώσει στη δική μας ατζέντα- που συχνά είναι κρυφή- και τις δικές μας επιθυμίες.

Είναι σημαντικό να θυμάστε πως εκείνοι που χειρίζονται τους άλλους ανθρώπους, εύκολα εντοπίζουν εκείνους που είναι ευάλωτοι στο να τους ελέγχουν.

Αφού λοιπόν κατανοήσετε τα χαρακτηριστικά της χειριστικότητας, η επόμενη κίνηση είναι να συνειδητοποιήσετε τους τρόπους  με τους οποίους εσείς οι ίδιοι συμβάλλετε στο πρόβλημα.

 Μπορεί να είστε ευάλωτοι στη χειριστικότητα εάν:

1. Νιώθετε χρήσιμοι και αγαπητοί μόνο όταν φροντίζετε να ικανοποιείτε τις ανάγκες των άλλων. Όταν η αίσθηση της αυτοαξίας σας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το να κάνετε πράγματα για τους άλλους, σε σημείο που να παραγκωνίζετε τις δικές σας ανάγκες ή το προσωπικό σας καλό.

2. Χρειάζεστε οπωσδήποτε την έγκριση και την αποδοχή των άλλων. Όλοι εκτιμούμε την αποδοχή και την εκτίμηση των άλλων, το πρόβλημα δημιουργείται όμως όταν νιώθουμε πως πρέπει να είμαστε πάντα αποδεκτοί και από όλους. Όταν ο φόβος της απόρριψης ή της εγκατάλειψης γίνεται τόσο μεγάλος που θα κάναμε τα πάντα για να τον αποφύγουμε. Αυτό είναι και το σημείο που αφήνουμε τα χειριστικά άτομα να εισβάλουν στη ζωή μας καθώς μας δίνουν την αποδοχή που χρειαζόμαστε και μετά απειλούν να την αποσύρουν.

3. Φοβάστε να εκφράσετε αρνητικά συναισθήματα και προσπαθείτε να αποφύγετε με οποιοδήποτε τρόπο τη σύγκρουση, λόγω της ανασφάλειας που έχετε να καταρρεύσετε όταν βρεθείτε αντιμέτωποι με τα αρνητικά συναισθήματα των άλλων. Τα χειριστικά άτομα το γνωρίζουν αυτό πολύ καλά και συχνά αρκεί να υψώσουν τη φωνή τους για να κάνουν το δικό τους.

4. Νιώθετε ανίκανοι να πείτε «όχι». Το να μπορούμε να πούμε όχι, μερικές φορές σημαίνει ότι υπερασπιζόμαστε τα προσωπικά μας όρια που καθορίζουν το ποιοι είμαστε και τι πιστεύουμε, και αποτελούν ένα από τα βασικότερα θετικά χαρακτηριστικά των ατόμων σε μια υγιή σχέση. Εάν φοβόμαστε να υπερασπίσουμε τα όρια μας, λέγοντας όχι ορισμένες φορές, στην προσπάθεια μας να αποφύγουμε τη σύγκρουση, γινόμαστε εύκολο θύμα στα χέρια ενός χειριστικού ατόμου.

5. Δεν έχετε μια ξεκάθαρη αίσθηση του εαυτού σας. Αυτό σημαίνει ότι όπως περιέγραψα και σε προηγούμενο άρθρο μου, θα πρέπει μέσα από συγκεκριμένες ασκήσεις και εσωτερική διερεύνηση να ανακαλύψετε ποιες είναι οι αξίες σας, ποιος είστε, πού αρχίζετε εσείς και που τελειώνει ο άλλος. Εάν, δεν έχετε μια ξεκάθαρη αντίληψη του εαυτού σας, τότε δυστυχώς γίνεται πολύ δύσκολο και το να εμπιστευτείτε την κρίση σας και να πάρετε αποφάσεις που θα είναι ωφέλιμες για εσάς, κάτι όμως που σας καθιστά εύκολο στόχο στα χέρια ενός χειριστικού ατόμου.

 Ποιες όμως είναι οι συνηθισμένες τακτικές ενός χειριστικού ατόμου;

Εδώ θα πρέπει να δώσετε λίγο παραπάνω προσοχή, καθώς η χειριστικότητα σε μια σχέση δεν γίνεται άμεσα αντιληπτή, καθώς τις περισσότερες φορές εκδηλώνεται προοδευτικά, κάτι που είναι απόλυτα κατανοητό μιας και αν εκδηλωνόταν στην αρχή της σχέσης τότε αυτός που γίνεται θύμα της χειριστικότητας κάποιου άλλου θα μπορούσε και πιο εύκολα να τερματίσει τη σχέση αυτή. Έτσι λοιπόν ένα χειριστικό άτομο μαθαίνει με τον καιρό, και ωριμάζει την τεχνική και τα σχέδια του όπως ο οινοποιός ωριμάζει το καλό κρασί,  παρατηρώντας τα ευάλωτα σημεία που έχει το θύμα του, και ψάχνοντας για τον κατάλληλο τρόπο ώστε να μπορέσει στο τέλος να τα εκμεταλλευτεί προς όφελός του.

Δύο είναι κατά κύριο λόγο λοιπόν οι τακτικές που χρησιμοποιούνται για να ασκήσει κάποιος έλεγχο επάνω σε ένα άλλο άτομο, και τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούνται και οι δύο ταυτόχρονα.

Η πρώτη τακτική έχει να κάνει με μια υπόσχεση «κέρδους». Το χειριστικό άτομο υπόσχεται να «παραχωρήσει» κάτι εάν το άλλο άτομο ενδώσει σε  αυτό που ο πρώτος ζητάει και για να το καταλάβετε θα χρησιμοποιήσω το παράδειγμα της Καλλιόπης. που αφού ανακάλυψε την παράλληλο σχέση του συντρόφου της και ενώ αποφάσισε να μην τον χωρίσει άρχισε να του λέει πως «δεν θα ξανά ψάξω το κινητό σου τηλέφωνο αν μου υποσχεθείς πως δεν θα ξανασυναντήσεις τη Γ.» , που ειλικρινά όσο και να το υποσχόταν δεν θα το έπραττε αφού από κει έμαθε και για την παράλληλη σχέση του συντρόφου της, αλλά και επειδή αν είναι στο χαρακτήρα κάποιου να μη σέβεται το προσωπικό απόρρητο του άλλου δεν είναι εύκολο να αλλάξει αυτό ειδικά αν έχει κάποιο όφελος από την όλη διαδικασία

Η δεύτερη τακτική έχει να κάνει με μια υπόσχεση «αποφυγής της απώλειας» ή με  απειλή πρόκλησης απώλειας ενός αντικειμένου ή πράγματος που έχει σημαντική αξία για το άλλο άτομο. Εδώ θα σας δώσω το παράδειγμα του Νίκου, για να μην νομίζετε πως λόγω φύλου χρησιμοποιώ μόνο τις γυναίκες ως παράδειγμα χειριστικών ατόμων, ο οποίος έλεγε στη Μυρτώ ότι « Αν κάθε βράδυ με πρήζεις με τα παράπονα σου για τα παιδιά και τις δουλειές, θα κάθομαι από αύριο έξω με τους φίλους μου μέχρι το πρωί, και θα φταις εσύ που δεν θα με έχεις αγκαλιά σου…» Τα δύο αυτά παραδείγματα βέβαια είναι τρανταχτές απόπειρες χειρισμού, ενώ πολύ πιο συχνά ένα χειριστικό άτομο θα χρησιμοποιήσει πιο ‘λεπτές’ μεθόδους ώστε να μη γίνονται εύκολα αντιληπτές από το άτομο που θέλει να χειραγωγήσει.

Πρέπει να έχετε στο νου σας ότι τα άτομα που λειτουργούν χειριστικά έχουν ταυτόχρονα μια έντονη ανάγκη να διατηρούν τον έλεγχο. Η ανάγκη τους αυτή μπορεί να προέρχεται από συναισθήματα ανασφάλειας που έχουν δημιουργηθεί μέσα τους, που όμως πολύ περίτεχνα ξέρουν να κρύβουν και αυτό τους κάνει να δείχνουν ως άτομα με πολύ ισχυρή αυτοπεποίθηση. Ταυτόχρονα έχουν μια έντονη ανάγκη να νιώθουν ανώτεροι και ισχυροί στις σχέσεις τους και ίσως αυτός είναι και ο λόγος που τις περισσότερες φορές ψάχνουν και βρίσκουν άτομα που θα επιβεβαιώσουν αυτά τους τα συναισθήματα  με το να ενδίδουν σε κάθε απόπειρα χειρισμού από την πλευρά τους. Ακόμη και αν το άλλο άτομο προσπαθήσει να ασκήσει δύναμη επάνω τους, εκείνοι  θα αντεπιτεθούν έτσι ώστε να πάρουν πίσω τον  έλεγχο που πιστεύουν ότι χάνουν.

Το χειρότερο είναι ότι στις περιπτώσεις που αρχίσουν να πιστεύουν ότι έχουν χάσει τον έλεγχο του εαυτού τους και των άλλων βιώνουν ένα αίσθημα απειλής που πολλές φορές τους οδηγεί σε υπερβολικές αντιδράσεις και δυσκολεύονται να δείξουν ευάλωτα συναισθήματα γιατί κάτι τέτοιο μπορεί να σημαίνει ότι δεν έχουν τον έλεγχο και αυτό τους αποσυντονίζει.

Πρέπει όμως να καταλάβουμε κάτι για να μπορέσουμε στη συνέχεια να αντιμετωπίσουμε τα άτομα αυτά, και αυτό είναι ότι κάθε προσπάθεια τους να χειριστούν κάποιον άλλο δεν είναι συνειδητά σχεδιασμένη. Δεν θα πρέπει να μπερδεύετε τη χειριστικότητα με την εκμετάλλευση. 

Η χειριστικότητα έχει να κάνει με τη δομή της προσωπικότητάς ενός ανθρώπου και εκδηλώνεται μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και με ένα «θύμα» που συμπορεύεται και πολλές φορές υποσυνείδητα και κείνο από την πλευρά του,  ενθαρρύνει τη χειριστικότητα αυτή.

 Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε ένα χειριστικό άτομο

 Θα πρέπει να ακολουθήσουμε κάποιες βασικές αρχές που είναι:

1. Επικεντρωθείτε στο να αλλάξετε εσάς και όχι το χειριστικό άτομο.

Το να μπείτε στη διαδικασία να χειριστείτε έναν χειριστικό άνθρωπο δεν θα σας βοηθήσει καθόλου, αντίθετα θα κινδυνέψετε να υποστείτε μεγαλύτερη χειριστικότητα από την πλευρά του αφού θα νιώσει απειλή.  Δεν πρόκειται με τίποτα να αλλάξετε ένα χειριστικό άτομο εστιάζοντας στις αδυναμίες του και προσπαθώντας να το κάνετε να συνειδητοποιήσει πως λειτουργεί.

 Ίσως πιστέψετε ότι θα είναι ωφέλιμο να μοιραστείτε μαζί του τα συναισθήματα σας και το πως σας επηρεάζει η συμπεριφορά του αυτή, μία τέτοια προσέγγιση όμως δεν θα βοηθήσει καθόλου, αφού ένα χειριστικό άτομο δεν είναι ιδιαίτερα ικανό για ενσυναίσθηση και αντίθετα μπορεί να το χρησιμοποιήσει εναντίον σας σε μία μελλοντική κατάσταση.

Αυτό όμως που μπορεί να φανεί αποτελεσματικό είναι το αλλάξετε εσάς ώστε να αποδυναμωθεί η χειριστική συμπεριφορά του άλλου και να αναγκαστεί να την αλλάξει, αφού όταν αλλάξετε τον εαυτό σας θα μπορέσετε ταυτόχρονα να αλλάξετε και το συμβόλαιο της σχέσης σας με τον άλλο και άρα και όλο το δυναμικό της σχέσης αυτής.

Μόνο όταν σταματήσετε να συναινείτε και να συμμετέχετε σε όλο αυτό το γαϊτανάκι λέγοντας ναι στις χειριστικές τακτικές που χρησιμοποιεί ο άλλος, θα μπορέσετε να αλλάξετε τη φύση της σχέσης.

Να έχετε βέβαια κατά νου, πως όταν ένα χειριστικό άτομο χρειάζεται να προσπαθήσει σκληρά για να διατηρήσει τον έλεγχο μέσα σε μία σχέση, τότε συνήθως τα παρατάει, και συχνά εγκαταλείπει  τη σχέση αυτή, ανοίγοντας φτερά για το επόμενο δοτικό θύμα που θα μπορέσει να ελέγξει. Να είστε λοιπόν έτοιμοι για παν ενδεχόμενο, αν και μία τέτοια σχέση μόνο κακό σας κάνει όσο μπαίνετε στο ρόλο του θύματος. Οπότε θα πρέπει να έχετε στο μυαλό σας, τη δεύτερη βασική αρχή.

2. Εκτιμήστε πόσο θέλετε να διατηρήσετε τη σχέση αυτή ανάλογα με το τι σας προσφέρει

Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να αξιολογήσετε τη βλάβη που έχει προκαλέσει η χειριστική συμπεριφορά του άλλου, τόσο στη συναισθηματική σας υγεία όσο και στη σωματική και τότε θα πρέπει να μπείτε στη διαδικασία να επανεξετάσετε το αν πραγματικά αξίζει να παραμένετε σε μία τέτοια σχέση.

Στην περίπτωση που δεν μιλάμε για αισθηματική ή φιλική σχέση όπου εκεί μπορούμε να αποχωρήσουμε σεβόμενοι τον εαυτό μας και τη διατήρηση της ψυχικής μας ηρεμίας, αλλά για μία οικογενειακή σχέση όπως αυτή ενός γονιού με το παιδί του από την οποία δεν είναι εύκολο να βγεις, τότε και πάλι θα πρέπει να  ξεκαθαρίσετε τι θέλετε στη ζωή σας και να αξιολογήσετε με ποιο τρόπο η σχέση μπορεί να αποκτήσει μια δυναμική που να σας επιτρέπει και να σας κατευθύνει προς την επίτευξη των προσωπικών σας στόχων.

Μόνο αν αλλάξει η φύση μιας χειριστικής σχέσης θα μπορέσετε να ξανανιώσετε πως αναπνέετε ελεύθερα και πως μπορείτε να συνεχίσετε να ζείτε με συναισθηματική ηρεμία και  άρα να έχετε ευζήν.